kalevala

Parę słów o idei spektaklu. Historia ta wiąże się z osobą TrevaHilla, aktora, lalkarza i antropologa, który od wiosny 1999 roku bierze stały udział w pracach naszego Projektu Terenowego. Zarówno on jak i my już wcześniej przymierzaliśmy się do myśli o teatralnej adaptacji Kalevali. Powstała fuzja dwóch pomysłów. Jeden był związany z runem o Lemminkäinenie, drugi z runem Kullerwy. Wspólnym tragicznym rysem okazał się incest, kazirodcza miłość siostry i brata. Docieranie w pracy aktorskiej do tego mitycznego motywu skierowało naszą uwagę w strone Egiptu...

Kalevala stała się dla nas wędrówką po obrzeżach kultury europejskiej. Przez Estonię, Karelię, Finlandię, Skandynawię do Szkocji i Irlandii. Oraz w druga stronę, z Kalevy i Pohjoli przez Rosję i Ukrainę, szlakiem skomorochów na Bliski Wschód i do Afryki.

W spektaklu brzmią aż trzy języki, angielski, polski i ukraiński. Dlaczego ta wielojęzyczność? Póki co jesteśmy w naszym zespole na nią skazani. Sądzimy, że każda z tych trzech wersji jest zwierciadłem, inaczej odbijającym oryginał i dającym możliwość stworzenia w wyobraźni tamtej jakości pierwotnej i tożsamości utworu. Myśląc o tożsamości i poszukując jej, zstępujemy jakby na ubity grunt. Jednak droga ta może zaprowadzić nie tylko do kraju, który wydał arcydzieło. Świat przedstawiony w Kalevali istnieje przecież nadal w nas. Świat przesądów, zabobonów, magii. Droga doprowadza do rozstajów.

To może być wszędzie.
Wacław Sobaszek

reżyseria:
Wacław Sobaszek

wykonawcy:
Lemminkäinen, Athi, Kauko, Kullerwo - Trev Hill; w nowej wersji Jan Sobaszek
pani Louhi, Kyllikki, siostra - Maria Lubyantseva
matka - Erdmute Sobaszek
orzeł, kruk, pan z Pohjoli - Wacław Sobaszek

autorzy masek:
pani Louhi, stara panna, siostra - Maria Lubyantseva
Lemminkäinen - Trev Hill
orzeł, kruk - Tadeusz Piotrowski
ryba - Aneta Fabisiak

autorzy tłumaczeń
Keith Bosley (The Kalevala Oxford University Press 1989)
Jerzy Litwiniuk (Kalevala PIW 1998)
Jewgenij Tymczenko (Kalevala Osnowy 1995)
W spektaklu użyte zostały również cytaty z przekładu Kalevali Józefa Ozgi Michalskiego (LSW 1980) oraz z Tekstów piramid wg książki Leszka Kolankiewicza Dziady. Teatr święta zmarłych (słowo/obraz/terytoria 1999)

fot. Krzysztof Skłodowski

Maria Lubyantseva, Trev Hill

fot. Krzysztof Skłodowski Maria Lubyantseva, Trev Hill

“Kalevala”, uznawana dziś za narodowy epos fiński, zapisana została przez Eljasa Lönnrotha i opublikowana w ostatecznej wersji w 1849 roku. Składa się z pięćdziesięciu pieśni, zebranych przez Lönnrotha od najwybitniejszych, współcześnie z nim żyjących śpiewaków. Do czasów Lönnrotha pieśni były przekazywane ustnie, z pokolenia na pokolenie, od czasów tak dawnych, że trudno je dziś określić. Przetrwały w nich opowieści o przedchrześcijańskich bohaterach, obyczajach i zaklęciach.

Przedstawienie w “Węgajtach” opiera się na pieśniach, dotyczących jednego z najsłynniejszych bohaterów “Kalevali” Lemminkäinena, ujmującego lekkoducha i uwodziciela, ale także – potężnego czarownika. Losy Lemminkäinena są przykładem trwałości literackich motywów. Martti Haavio, autor wydanej po polsku mitologii fińskiej doszukał się nawet w historii Lemminkäinena analogii z egipskim mitem Ozyrysa. Obaj mityczni bohaterowie zginęli poćwiartowani i odrodzili się do nowego życia. W tym kontekście spektakl zespołu z “Węgajt” można traktować jak prastarą archetypową opowieść o inicjacyjnej drodze bohatera, którym jest każdy z nas. Poprzez narodziny, miłość i śmierć zdąża do zmartwychwstania.

Izabela Walesiak Radio Olsztyn
“Kalevala – fragmenty niepisane” 31.10.2000

Maria Lubyantseva

fot. Krzysztof Skłodowski Erdmute Sobaszek, Maria Lubyantseva, Trev Hill

Kalevala - mroczny oddech Fina

(...) Scenografia jest skromna, rekwizyty nieliczne. W najmniejszym stopniu nie zubaża to malowniczości przedstawienia, budowanej z refleksów płomienia jednej świecy, odbicia ciepłego światła na twarzach i maskach aktorów oraz z przerażającego mroku wokół nich. Tam, wśród ulotnych zjaw, olbrzymiejących na ścianach cieni, toczy się drugi spektakl, rozgrywa się pojedynek na czary. Ten świat cieni to tajemnicza kraina Pohjoli, kraj czarowników, gdzie nic nie jest tym, czym się wydaje.

W sensie wizualnym przedstawienie wyraźnie dzieli się na dwie części. Pierwsza jego część jest jasna - to narodziny bohatera, jego romanse i przewagi wojenne. Mówiąc w teatralnym języku jest to część buffo. Część druga - to ciemna strona życia - już tylko na serio. Pobyt w Pohjoli to dla bohatera czas zmagania się z najbardziej przerażającym wrogiem., bo nie pochodzącym z zewnątrz, lecz z własnego cienia. Pohjoli to kraina nieznanych potęg i śmierci, ale także mrocznych pokus. W wątek Leminkainnena wplata się tu wątek innego bohatera - Kullervo, który kazirodczą miłością pokochał własną siostrę. Właśnie w czarnym świecie Pohjoli jest miejsce na wyrzuty sumienia, rozpacz, miłosną tęsknotę i niespełnienie. (...)

Iza Walesiak, "Portret" 12. 2001/2002

"Kalewala - fragmenty niepisane" - trójjęzyczny spektakl w reżyserii Wacława Sobaszka, którego premiera odbyła się 27 stycznia 2001 roku, to bardzo piękne i skłaniające do wielu dyskusji dzieło.

"Kalewala" jest dla Finów tym, czym dla Niemców "Saga o Nibelungach", czy homerowska "Iliada" dla Greków. Z 29 tysięcy wersów fińskiego eposu narodowego Teatr Węgajty spróbował wyłuskać samą esencję: około godzinę trwające przedstawienie opowiada heroikomiczne dzieje Lemminkäinena, zabijaki, uwodziciela, zabitego i poćwiartowanego w mrocznej krainie Pohjoli, którego członki zrastają się i ożywają ponownie, oraz dramat kazirodczej miłości Kullervo do własnej siostry. (...)

Tadeusz Szyłłejko, "Gazeta Wyborcza" - Olsztyn, 6-12 grudnia 2002 r.

do góry